با فیزیک آشتی کنیم !

چند ماه قبل زلزله ای به قدرت ۸٫۹ در مقیاس ریشتر در ژاپن اتفاق افتاد. شاید اگر چنین زلزله ای در یکی از مناطق خاورمیانه رخ میداد، کمتر از ۱۰% مردم جان سالم به در می بردند. اما برای ما که از دور نظاره گر چنین زلزله ای هستیم، فارغ از تصاویر دردناک تلویزیونی و مشاهده حجم عظیم ویرانی ها، این سوال پیش می آید که ۸٫۹ ریشتر یعنی چقدر؟

از آنجا که شاید ویرانی های زلزله امروز ژاپن، کمتر از زلزله های ۶ ریشتری منطقه خودمان باشد، یک بررسی تحلیلی، عمق فاجعه را بیشتر آشکار می کند.

مقدارِ ریشترِ یک زلزله، از محاسبه لگاریتمِ اندازه امواج ثبت شده در یک لرزه نگار بدست می آید. بنابراین اندازه امواجی که منجر به زلزله ای به اندازه ۵ در مقیاس ریشتر می شود، ۱۰ برابر اندازه امواجی است که یک زلزله ی ۴ ریشتری ایجاد می کند.

میزان انرژی ای که توسط یک زلزله آزاد می گردد، می تواند بسیار بسیار زیاد باشد! انرژی ای که از یک زلزله ی ۵ ریشتری آزاد می گردد، ۳۱٫۶ برابر انرژی آزاد شده از یک زلزله ی ۴ ریشتری است (۳۱٫۶، جذر عدد ۱۰۰۰ می باشد. جهت محاسبه رابطه ی بین اندازه امواج و انرژی زلزله!).

حال به سوال اساسی میرسیم! ۸٫۹ ریشتر یعنی چقدر؟!

زلزله ای به اندازه ۸٫۹ در مقیاس ریشتر، انرژی ای معادل  ژول آزاد می کند! یعنی ۱۴۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ ژول! بمب اتمی ای که در ۶ آگوست سال ۱۹۴۵ بر روی هیروشیما منفجر شد، فقط ۶۳ تراژول انرژی آزاد کرده بود! بنابراین انرژی ای که طی این زلزله آزاد شده، چیزی معادل ۲۲۳۸۰ برابر آن بمب اتمی است. همچنین این انرژی معادل انفجار ۳۳۶ میلیون تن TNT است.  برای اینکه تصور بهتری از این مقدار TNT داشته باشید، خوب است بدانید که این مقدار TNT به قدری است که با آن بتوان تمام سطح کشور ایران را به ارتفاع ۱۲ سانتیمتر با TNT پوشاند!

حتماً برای شما هم وسعت فاجعه ملموس تر شده است! تنها شانس مردم ژاپن این بوده است که زلزله در عمق ۲۴٫۴ کیلومتری زمین رخ داده و احتمالاً بخش قابل توجهی از انرژی خود را در لایه های درونی زمین از دست داده است.

آیا زلزله ای با این قدرت ممکن است هر لحظه اتفاق بیافتد؟

احتمالاً بله … ولی نه در هر جایی! … و نه در هر زمانی! در جهان روزانه حدود ۸۰۰۰ زلزله ی کمتر از ۲ ریشتر رخ میدهد! اما زلزله هایی با قدرت حدود ۹ ریشتر، چند سال یک بار در کره زمین رخ میدهند! البته این آمار تنها آمار هستند! مثال نقضش، زلزله ۸٫۸ ریشتری شیلی است که سال گذشته رخ داد! همچنین ۲ زلزله ۸٫۵ و ۸٫۷ ریشتری که در سال های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۵ (با فاصله زمانی ۲ سال!) و در یک محل! (اندونزی) اتفاق افتاد.

خب! ما چه کار باید بکنیم؟

بدیهی است که اوضاع ما بسیار وخیم است! یک زلزله ۶-۷ ریشتری در تهران می تواند ماه ها زندگی مردم را مختل کند. لحظه ای درنگ در این مورد جایز نیست. زلزله در تهران منجر به فاجعه انسانی خواهد شد. کافیست یک لحظه تهرانی را تصور کنید که مردم آن قصد فرار از شهری را دارند که ساختارهای ارتباطی و بسترهای انرژی آن از هم پاشیده است … اگر فرض کنیم هیچ لوله ی گازی منفجر نشده و هیچ پل و خیابانی فرو نریخته است!

شدت زمين لرزهدر هنگام وقوع زلزله بارها با كلمه مقياس ريشتر مواجه ميشويم. شايد كلمه مقياس مركالي هم به گوشتان رسيده باشد. هر چند كه كمتر مورد استفاده قرار ميگيرد. اين دو مقياس قدرت يك زلزله را از دو جنبه مختلف بيان كنند. از مقياس ريشتر براي بيان بزرگي يك زمين لرزه يعني مقدار انرژي آزاد شده طي يك زمين لرزه استفاده ميشود. 

مقياس ريشتر 
اطلاعات مورد نياز براي محاسبه بزرگي زمين لرزه را از لرزه نگار به دست ميآورند. مقياس ريشتر لگاريتمي است يعني افزايش يك واحد در مقياس ريشتر نشان دهنده افزايش ده واحدي در دامنه موج است. به عبارت ديگر دامنه موج در زلزله 6 ريشتري ده برابر دامنه موج زلزله 5 ريشتري است و دامنه موج 7 ريشتر 100 برابر زلزله 5 ريشتري است. مقدار انرژي آزاد شده در زلزله 6 ريشتري 7.21 برابر زلزله 5 ريشتري است. 

بزرگترين زلزله ثبت شده 
بزرگترين زلزله ثبت شده 9.5 ريشتر شدت داشت، هرچند كه مطمئناً زلزله‌هاي شديدتري در تاريخ طولاني زمين روي داده است. عمده زلزله‌هايي كه روي ميدهد كمتر از 3 ريشتر قدرت دارند. زمين لرزه هايي كه كمتر از 4 ريشتر شدت داشته باشند، نميتوانند ويرانيهاي چنداني به بار آورند. زلزله هايي كه 7 ريشتر يا بيشتر قدرت داشته باشند، زلزله هاي شديدي محسوب ميشوند. مقياس ريشتر فقط يكي از عواملي است كه تبعات يك زلزله را بيان ميكند.